Kitabı bu bağlantıdan PDF formatında edinebilirsiniz. Teoriden Mücadeleye Müşterekler Siyaseti
Doç. Dr. Bülent Duru
Prof. Dr. Aykut Çoban
Doç. Dr. Ümit Akçay
Doç. Dr. Begüm Özden Fırat
Dr. Fırat Genç
Can Irmak Özinanır
Dr. Lülüfer Körükmez
Umut Kocagöz
Dr. Özdeş Özbay
Luke Stobart
Sivil ve Ekolojik Haklar DerneÄŸi
Kasım 2018, İstanbul
Yayına Hazırlayanlar: Erkin ErdoÄŸan, Nuran Yüce, ÖzdeÅŸ Özbay | | Su Hakkı Kampanyası'nın bu bülteninde yıl içinde Müşterekler üzerine yayınladığımız tartışma makalelerini bulabilirsiniz. Bu tartışma makaleleriyle Türkiye'de müştereklerin savunulmasına dair deneyimleri daha görünür kılmayı ve dünyadan da örneklerle müşterekleri nasıl kazanabileceÄŸimize dair bir perspektifin geliÅŸtirilmesine katkı sunmayı amaçlıyoruz. İçindekiler: | Teoriden Mücadeleye Müşterekler Siyaseti - Önsöz | 
| Müşterekler kavramı ilk kez ortaya atıldığı 1968'den bu yana hem etkilediÄŸi kesimler açısından hem de kavramsal içeriÄŸi açısından büyük deÄŸiÅŸim gösterdi. Sosyal refah devletinin sonuna yaklaşıldığı ve 68 hareketinin yükseldiÄŸi bir dönemde Garret Hardin'in kaleme aldığı Müştereklerin Trajedisi baÅŸlıklı makale, esas olarak 1980 sonrası yaÅŸanan neoliberal dönemde daha bir anlam kazandı. Bu, müştereklerin mülkiyet iliÅŸkilerinin dışında bırakılmasının onları yok edeceÄŸi iddiasına dayanıyordu. Hardin, 1978'de yazdığı Political Requirements for Preserving our Common Heritage makalesinde de zaten açıkça 'kalabalıklaÅŸan dünyada bir dış baskı gücüne' ihtiyaç olduÄŸunu yazıyordu. Dolayısıyla Müştereklerin Trajedisi'nde de bahsettiÄŸi üzere esas meseleyi dünya nüfusunun artışında görüyor ve müşterekleri korumanın yolunun nüfus artışını zorla sınırlandırmaktan ve müşterekleri özel veya kamu mülkiyeti içerisine almaktan geçtiÄŸini söylüyordu. Hardin'in bu yorumuna en önemli itiraz, 2009 yılında Nobel Ä°ktisat Ödülü'nü kazanan Elinor Ostrom'un çalışmalarıydı. Ostrom önemli bir itiraz dile getirmiÅŸse de bu tartışma esas olarak akademik bir düzlemde sürüyordu. (...) Bu kitabın editörleri Türkiye'de uzun zamandır Su Hakkı Kampanyası'nı yürütmekte olan aktivistlerdir. (...) Su sorununu su krizine dönüştüren ve küresel düzeye yaygınlaÅŸtıran neoliberal politikaları, sorunun iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi ve kapitalizmle olan baÄŸlantısını ele aldığımız yayınlarımızın her birinde dünyada ve Türkiye'de bu soruna karşı verilen mücadelelerin deneyimlerine yer ayırdık. Ne tek başına var olan ne de tek başına ilerleyen bir sorun olarak ele alınabilecek su sorununda, bireysel çözümlere deÄŸil kolektif çözümlere ihtiyacımız olduÄŸunu dile getirdik ve bu doÄŸrultuda talepler ifade ettik. Ä°talya'daki su hareketinin kullandığı "su olarak yazılır demokrasi olarak okunur" sloganı bizim de mottomuz oldu. 2018 yayın döneminde Açık Radyo'da sunduÄŸumuz Su MüştereÄŸi programımızın jingle'nda da bu slogana yer verdik. Kampanyamızda su hakkı mücadelesini antikapitalist bir müşterekler siyasetinin en önemli parçalarından biri olarak gördük ve anlattık. Bugüne kadar su hakkı mücadelesi içerisinde biriktirdiÄŸimiz deneyimlerimize dayanarak hazırladığımız bu yayının da Türkiye'de toplumsal muhalefetin giderek daha fazla gündemine giren müşterekler siyasetine katkı sunacağını umuyoruz. Devamı için tıklayınız. | Müşterekler Nedir? DoÄŸal, Kentsel, Sosyal Müşterekler ve Kentsel Toplumsal Hareketlere Etkileri Ãœzerine â€" Bülent Duru |  Müşterekler üzerinden kaynaklanan toplumsal hareketleri konu edinen bu çalışmada kent yaÅŸamında birlikte yararlanılan, ortaklaÅŸa kullanılan, herkesçe paylaşılan varlık, deÄŸer ve olanakları savunma için geliÅŸtirilen tepkilerin özgürlükçü, katılımcı, adaletçi bir yönetim biçimine eriÅŸme sürecine nasıl bir katkı sunabileceÄŸi çözümlenmeye çalışılacaktır. Bu doÄŸrultuda önce 'müşterekler' biçiminde Türkçe'ye kazandırılan kavramın içeriÄŸi, kapsamı ve anlattıkları üzerine bir giriÅŸ yapılacak, ardından bu nitelikteki varlık ve deÄŸerlerin içinde bulunduÄŸu durum sergilenecek, sonra kentsel müştereklerden doÄŸan hareketler niceliksel ve niteliksel olarak ortaya konulacak, en sonunda da kentsel müşterekler için arzulanan ortaklaÅŸmacı, katılımcı hareketlerin, giriÅŸimlerin, deneyimlerin yaÅŸadığı sorunlar ve sunduÄŸu olanaklar üzerinde durulacaktır.
Özellikle son dönemde siyasal, hukuksal ve yönetsel açıdan izlenen politikalarla kent-kır ayrımının belirsizleÅŸmeye, nicelik ve nitelik olarak aralarındaki uzaklığın azalmaya ve her iki alandaki olumsuz geliÅŸmelerin birbirini etkisi altına almaya baÅŸlamasından dolayı yazı ekolojik varlıklar ve kentsel alanlardan kaynaklanan müşterekleri kapsayacak biçimde kaleme alınmıştır. Devamı için tıklayınız. | | Ekolojik Ortaklaşımlar (Müşterekler) ve Türkiye'de Uygulanan Çitleme Politikaları â€" Aykut Çoban |  Müşterekler (ortaklaşımlar, the commons) körün fili tanımlamasına benzer bir içeriÄŸe büründürüldü. Bu sayede kavram yaygın bir popülerlik de kazandı. Ama herkesin dilediÄŸince anlam yüklediÄŸi bir 'kavramla' bilimsel bir tartışma yürütmek olanaksız. Kaldı ki aynı kavramdan yola çıkan Ostrom Hardin'den, Marksistler ise her ikisinden de perspektiflerini ayırıyorlar. Oysa bu gibi kuramsal ayrımları vurgulayan metinlerde bile zaman zaman ortaklaşım 'herkesin serbestçe kullandığı kaynak' anlamına indirgenmektedir. Ä°steyen böyle de yaklaÅŸabilir ama dönüp dolaşıp Hardin'in görüşü ortaklaşım olarak önümüze konulacaksa kuramsal ayrımlarla uÄŸraÅŸmanın hiç gereÄŸi de yok.
Ortaklaşım ve çitleme ikiz kavramlar. Ortaklaşımı nasıl kavramlaÅŸtırdığımız, çitlenenin belirlenmesini saÄŸlar. Çitleme emekçi toplulukların ortaklaşımının ellerinden alınmasıyla ilgili. Ortaklaşım olan durumda, sermayenin genellikle devletin yardımıyla gerçekleÅŸtirdiÄŸi el koyma eylemidir çitleme. Bunun yanında, ortaklaşımın bulunmadığı ama halkın/herkesin kaynaÄŸa serbest eriÅŸimi durumunda gerçekleÅŸtirilen el koymayı, ortaklaşıma dönüştürme olasılığı ve potansiyeli yok edildiÄŸi için çitleme etkisi olarak adlandırıyorum. Yazıda önce ortaklaşım kavramı ve kuramları üzerinde durulacak. Ortaklaşım, çitleme ve çitleme etkisi açıklığa kavuÅŸturulacak. Tartışma, yazının konusuna uygun olarak ekolojik ortaklaşımlara odaklıdır. Daha sonra Türkiye'deki çitleme ve çitleme etkisi yaratan yasal düzenlemeler ve uygulamalar incelenecek. Örnekler arasında meralar, yaylalar, ormanlar, sular ve kıyılar bulunuyor. Devamı için tıklayınız. | | Kapitalizmin Krizi ve Müşterekler â€" Ãœmit Akçay |  Ä°htiyaç karşılamanın, kâr etmenin bir aracı olarak tasarlandığı günümüz toplumsal ve ekonomik sistemi derin bir yapısal krizde. Bu yapısal kriz, kimi zaman finansal çöküşlerle, kimi zaman yükselen piyasa ekonomileri krizi ile, kimi zaman da otoriterizmin yükseliÅŸi ile ortaya çıkıyor. Ancak pazılın farklı parçaları olarak görülebilecek bu ekonomik ve siyasi sorunlar uzunca bir süredir, yapısal krize neden olan iliÅŸki biçimini, bunu doÄŸuran toplumsal güç iliÅŸkilerini ve nihayetinde de ekonomi politikalarını deÄŸiÅŸtirecek bir etkide bulunamıyor. Dünya genelinde toplumsal muhalefet ve özellikle işçi sınıfı, sermayenin saldırıları karşısında, egemen sınıfları geriletebilmiÅŸ yanıtlar henüz geliÅŸtirebilmiÅŸ deÄŸil. Hatta dünya genelinde yükselen otoriterizm dalgası karşısında toplumsal muhalefet giderek geriliyor.
Bu yazıda, XXI. yüzyılın ilk ve ÅŸimdilik en büyük krizi olan 2007-8 küresel finansal krizi baÄŸlamında, kapitalist toplumsal iliÅŸkilerin ötesine geçebilecek alternatiflerin neler olabileceÄŸi tartışmasına müşterekler perspektifinden bakarak yapılabilecek bazı katkılar üzerinde duracağım. Bu amaçla ilk olarak kısaca güncel kriz konjonktürünü açıklamak üzere, 2007-8 küresel finansal krizinin nedenlerine, krizden çıkış için uygulanan ana akım ekonomi politikalarına ve bunun kısa dönemli sonuçlarına deÄŸineceÄŸim. Ä°kinci olarak, bu kriz karşısında geliÅŸtirilen alternatiflerin eleÅŸtirel bir deÄŸerlendirmesini yaparak, son kısımda müşterekler perspektifinin bu tartışmaya yapabileceÄŸi katkılar üzerinde duracağım. Devamı için tıklayınız. | | Küresel Hareket Döngüleri ve MüşterekleÅŸtirme Hareketleri â€" Begüm Özden Fırat |  Müşterekler, bugün oldukça muÄŸlak hatta birbiriyle çeliÅŸecek ÅŸekillerde kullanılan, çok iÅŸlevli ve gittikçe popülerleÅŸen bir kavram. Türkiye'de özellikle Gezi'den sonra, hem toplumsal hareketlerin hem de akademik alanın eleÅŸtirel söz daÄŸarcığı içerisine giren kavram, neredeyse bir "boÅŸ gösteren" haline gelmiÅŸ vaziyette. Kimi zaman belirli bir topluluÄŸun ortak sosyo-kültürel deÄŸerlerini ifade edecek ÅŸekilde; bazen de "hak" kavramıyla eÅŸanlamlı olarak kullanılıyor. Kooperatifçilik tartışmalarından, toplumsal yeniden üretim alanında özyönetimci kurumların inÅŸasına, doÄŸal kaynakların piyasalaÅŸtırılmasına karşı mücadelelerden, kentsel mekânın metalaÅŸmasına karşı ortaya çıkan pek çok hareketi tanımlamak için müşterekler kavramı iÅŸe koÅŸuluyor.
Öte yandan, kavram son on yılda Dünya Bankası'ndan çeÅŸitli STK ve GONGO'lara kadar farklı kurumlar tarafından da dile getiriliyor. Bu "liberal" müşterekler yaklaşımı, su, orman, toprak gibi doÄŸal kaynakların "iyi yönetiminin," piyasa için kârlı olacağı; kapitalizmin yarattığı toplumsal çözülme ve ekolojik yıkıma set çekeceÄŸi iddiasına dayanıyor. Zira, bugün, sermaye açısından müşterek alanların temellük edilmesi bir iktisadi bir gereklilik olduÄŸu kadar, bu gaspların yarattığı toplumsal ve ekolojik krizin aşılması için müştereÄŸin kapitalist kurumlarının yaratılması da bir zorunluluk haline gelmiÅŸ durumda. "Müşterekler tamiratı" olarak adlandırılan bu süreç, müştereklerin sistem tarafından emilip onun bir parçası haline getirilmesi anlamına geliyor (de Angelis, 2017). Oysa, 1990'larda müşterekler kavramı üzerinden dönen politik tartışmalar, ürettiÄŸimiz her türlü toplumsal deÄŸer ve iliÅŸkiye el koyan kapitalist deÄŸerlendirme süreçlerine karşı, antikapitalist deÄŸer, norm ve toplumsal iliÅŸkiler üretme potansiyelimizi gündeme getiriyordu. Müşterekler, öncelikle ve özellikle toplumsal yeniden üretim alanında kapitalist sistemden otonomlaÅŸmaya dayanan "toplumsal bir devrim" öngörüyordu. Bu yüzden, "sermayenin müşterekleri" ve toplumsal müşterekler arasında süregiden bu hegemonya mücadelesi, müşterekleri "alternatif deÄŸer pratiklerinin çarpıştığı" antagonistik mücadelenin kritik bir mecrası olarak kavramamızı gerektiriyor (de Angelis ve Harvie, 2018: 127). Yazıda, müşterekler mefhumunun 1990'ların başından 2000'lere kadar süren karşı küreselleÅŸme hareketi ve Arap Baharı ve "meydan/iÅŸgal hareketlerini" içerecek ÅŸekilde 2010-2013 küresel hareket dalgası içerisindeki tarihsel seyrini haritalamaya çalışıyorum. Bu derleme için benden dünyada müşterekler hareketleri üzerine bir katkı sunmam istendiÄŸinde, kendi kuÅŸağımın öznesi olduÄŸu iki küresel hareket dalgasına, odağına müşterekleri alacak ÅŸekilde geniÅŸ bir perspektiften bakan bir yazının uygun olacağını düşündüm. Böylesi bir perspektif her iki hareket dalgasının pek çok önemli niteliÄŸini ve politik/teorik tartışmasını dışarıda bıraktığı için elbette eksik kalıyor. Yine de, bu iki küresel hareket dalgasını merkezine müşterekleri alacak biçimde okumanın, neoliberal küreselleÅŸmeye karşı geliÅŸen bu hareketlerin içsel baÄŸlarını, ortaklıklarını ve sınırlarını görmek açısından verimli olacağını düşünüyorum. Bu ÅŸekilde, yazının müşterekleri toplumsal mücadele pratiklerinden neÅŸet ettiÄŸi ÅŸekliyle ve tarihsel mücadelelerin perspektifinden anlamlandırmasını hedefliyor; hareketlerin günümüzdeki sıkışmasını anlamak için bir baÅŸlangıç olmasını umuyorum. Devamı için tıklayınız. | | Ä°stanbul'da Kentsel Muhalefet ve Müşterekler Politikası â€" Fırat Genç |  Ä°stanbul'da yaÅŸayanlar 2000'li yıllarda ÅŸehirlerinin giderek artan bir hızla dönüştüğüne tanıklık ettiler. Konut alanlarından kamusal mekânlara, ulaşım altyapısından doÄŸal varlıklara kentsel mekânın bütününü etkileyen, dolayısıyla kentsel deneyimi topyekûn yeniden tanımlayan bu dramatik dönüşüm süreci, AKP hükümetlerinin bu dönemde benimsediÄŸi ekonomik, politik ve kültürel stratejilerin sonucunda ortaya çıktı (Bartu Candan ve Özbay, 2014). Şüphesiz bu, ulusal çapta yaÅŸanan bir dönüşümdü. Fakat Ä°stanbul, önceki benzer dönemlerde olduÄŸu gibi, bu sürecin en yoÄŸun biçimde yaÅŸandığı ÅŸehir oldu. DiÄŸer yandan bu dönemde Ä°stanbul'da kentsel muhalefet pratikleri kayda deÄŸer bir canlanma gösterdi. Gündelik hayatı doÄŸrudan etkileyen müdahalelerin neden olduÄŸu eÅŸitsizlik ve adaletsizlik hissi, nihayetinde kolektif bir tepkinin doÄŸmasına ve böylelikle bizatihi ÅŸehir mekânının ve hayatının giderek daha fazla toplumsal/politik çatışmanın konusu haline gelmesine neden oldu. Benimsenen ekonomik büyüme modelinin tetiklediÄŸi imar faaliyeti, kentsel nüfusun önemli bir kesiminin arzularını kışkırtır ve böylece AKP iktidarının hegemonyasının en baÅŸat unsurlarından birini teÅŸkil ederken, eÅŸzamanlı olarak farklı kentsel çatışma baÅŸlıklarını muhalif politik söz daÄŸarcığının parçası haline getirdi. Böylelikle Ä°stanbul baÄŸlamında kentsel siyasetin hem kapsamı hem de ölçeÄŸi deÄŸiÅŸmiÅŸ oldu. Önceki dönemlerde kentsel siyasetin gündemine giren baÅŸlıklara yenileri eklenirken, bu gündemlerin taşıyıcısı olan failler çeÅŸitlendi (KolluoÄŸlu, 2014; Yalçıntan ve ÇavuÅŸoÄŸlu, 2013; Ãœnsal, 2014; Çelik, 2017).
Aktörleri, talepleri, eylem repertuarları ya da söylemsel stratejileri farklılıklar göstermekle birlikte bu dönemde ortaya çıkan direniÅŸ pratikleri arasında ortaklıklar tespit etmenin, dolayısıyla Ä°stanbul baÄŸlamında kentsel toplumsal hareketlerin belirli bir kuÅŸağından bahsetmenin mümkün olduÄŸu kanısındayım. Bu yazıdaki temel gayem de AKP döneminde hayat bulan direniÅŸ pratiklerine odaklanarak bahsettiÄŸim kuÅŸağı tasnif etmek ve anlamlandırmak. Böylesi çetrefil dinamiklere sahip bir ÅŸehirde, bu denli geniÅŸ bir tarihsel aralık için noksansız bir derlemenin mümkün olmadığı açık. O nedenle küçüklü büyüklü her türden direniÅŸ pratiÄŸini kapsamaya çalışan bir liste ortaya koymaktansa sınırları belirli bir tartışmanın içinde kalmayı öneriyorum. Bunun için de kentsel müşterekleri odağına alan bir kavramsal çerçeveden yola çıkıyorum.[1] Sonuç olarak bu türden bir kavramsal çerçevenin, yakın zamanlı kentsel hareketleri açıklamak, dahası bu hareketlerin seyrine iliÅŸkin bir politik stratejik hat tarif etmek için kullanışlı olduÄŸunu öne sürüyorum. Devamı için tıklayınız. | | Dayanışma Akademileri Müştereklerin Neresinde Duruyor? â€" Can Irmak Özinanır |  Bu makalede Barış İçin Akademisyenler'in "Bu Suça Ortak Olmayacağız" baÅŸlıklı metnini imzalamaları sonucu baÅŸlayan tasfiye sürecinin ardından ortaya çıkan Dayanışma Akademileri ve Sokak Akademisi gibi örgütlenmelerin, müşterekler politikası açısından yeni bir biçim yaratıp yaratamayacağı, olanakları ve sınırlılıkları tartışılacaktır. Bu amaç doÄŸrultusunda öncelikle üniversitelerin bilgi ile iliÅŸkisi açısından kısa bir tarihsel perspektif sunulmaya çalışılacak ve neoliberal dönüşümle üniversitelerde gerçekleÅŸtirilen ve gerçekleÅŸtirilmeye çalışılan deÄŸiÅŸim tartışılacaktır. Ardından AKP döneminde üniversitelerde yaratılmaya çalışılan ve OHAL döneminde KHK'ler aracılığıyla büyük oranda gerçekleÅŸtirilen dönüşüm özetlenmeye çalışılacaktır. Bu süreçte ortaya çıkan dayanışma akademilerinin nasıl bir mücadele pratiÄŸi ortaya koyduÄŸu ve bunun nereye evrilebileceÄŸi, özellikle geliÅŸimine daha yakından ÅŸahit olduÄŸum Ankara Dayanışma Akademisi üzerinden anlatılacaktır.
Devamı için tıklayınız. | | Göçmen Dayanışma Hareketlerini Müşterekler İçinde Düşünmek â€" Lülüfer Körükmez |  2018 yılı henüz tamamlanmadan çeÅŸitli sebeplerle hayatını yitiren göçmenlerin[1] sayısı, 2.806 olarak belirtilmektedir. 2017 yılında ise bu rakam 6.163[2] idi ve bunun yaklaşık yarısını Akdeniz'i geçmeye çalışırken yaÅŸamanı yitirenler oluÅŸturuyordu. Ölüm riskini atlatabilenler ise açlık, susuzluk ve hastalıkla baÅŸ baÅŸa bırakılarak açık sularda gemilere terk edilebiliyor. Bütün bunlar dünyanın gözleri önünde apaçık gerçekleÅŸiyor ve çoÄŸu zaman bu durum sadece talihsiz kazalar, üzücü olaylar, ÅŸanssız insanlar olarak görülüyor.
Yakın veya uzak mesafeler arasında gerçekleÅŸen insan hareketliliÄŸinin, sınırların geçilmesi etkinliÄŸi olarak çerçevelenmesiyle, hukuki, politik, ekonomik ve kültürel öznellikler üretildi. Bu öznelliklere ise, politik ve coÄŸrafi konjonktürün bir araya gelmesiyle yeni bir politik söylem eÅŸlik etmektedir. Söz konusu söylem, 'sınır', 'göç' ve 'kriz' anahtar kelimeleri etrafında örülüyor. Ege Denizi'nin ve özellikle Akdeniz'in yüzlerce kiÅŸi için mezar olduÄŸu gerçeÄŸi bir kenara bırakılarak, söz konusu denizler yoluyla Avrupa ülkelerine yönelen göç akışı iÅŸaret edilerek, bir Avrupa fikri de anahtar kelimeler arasındaki yerini alıyor (Casas-Cortés vd., 2015; De Genova vd., 2016; Sigona 2017). Kitlesel ve kitlesel olmayan ancak sürekli göç akışını üreten politik ve ekonomik koÅŸulların sebepleri bir yana, 'illegal'[3] göçmen özneleri üreten sınır rejimlerinin, vize, iltica ve/veya sığınma baÅŸvuru koÅŸulları ve uygulamalarının, Akdeniz'de, Ege'de ya da dünyanın baÅŸka yerlerinde ölümlere sebep veriyor oluÅŸu sınır, göç ve krizden daha az tartışılıyor. Yine, 2016 yılında Türkiye- Avrupa BirliÄŸi arasında yapılan Mülteci AnlaÅŸması, bahsi geçen rejim ve uygulamaların bir örneÄŸidir.[4] Avrupa ülkelerine ulaÅŸmak için deniz yolunu tutanların aldığı risk, sadece güvenlik önlemleri olmaksızın kalabalıklar halinde denizi geçme çabasından ibaret deÄŸil. Botların bıçaklanarak veya ateÅŸ edilerek batırılması, motorlarının kırılması ve usulsüz geri itme ve geri çekmelere maruz kaldıkları raporlanmaktadır.[5] Ayrıca, açık denizde arama ve kurtarma çalışması yapan insani yardım kuruluÅŸlarına yönelik artan kontrol, baskı, kriminalleÅŸtirme ve hatta saldırılar,[6] Avrupa'nın sınırlarda ördüğü duvarın hukuki, bürokratik, askeri, retorik ve biyopolitik harcını göstermesi bakımından da dikkat çekicidir. Elbette ve maalesef, söz konusu saldırılar, devletlerin sert sınır politikaları ve uygulamaları sadece Ege ve Akdeniz'le sınırlı deÄŸil; Avrupa'nın kara sınırları da dahil olmak üzere dünyanın hemen her yerinde benzer uygulamalar görülüyor. Devletlerin sınırları yükseltme ve dışlayacağı/içerleyeceÄŸi kiÅŸileri seçme üzerine kurulu sistemi, bütün bu ölümlere yol açmaktadır. Bir baÅŸka deyiÅŸle, uluslar biçiminde örgütlenmiÅŸ uluslararası sistemin (Walters, 2002) kendisi, bir sınır geçme ve dolayısıyla göçmen üretme sisteminin kendisidir. Sınırlarla çerçevelenmiÅŸ politik coÄŸrafyanın üyelik sistemi olarak vatandaÅŸlık da bunun tamamlayıcı öğesini oluÅŸturmaktadır. Bu makale, müşterekler siyaseti içinde göçmenlerin yerini tartışmayı amaçlamaktadır. Spesifik olarak, göçmenlerle dayanışma hareketleri ve bu hareketlerin müşterekler siyaseti içinde nasıl konumlanacağına odaklanmaktadır. Bu nedenle, öncelikle yukarıda sadece ölümcül sonuçlarından birkaç örnek ve sayı verilen, esasen göçmen olan ve olmayan, içerlikli ve dışarlıklı, hak sahibi ve hak sahibi olmayan ayrımlarını üreten politik sisteme bakmak gerekmektedir. Bu sebeple çalışmanın ilk bölümünde, göçü müşterekler içerisinde nasıl tarif edebileceÄŸimiz ele alınacaktır. Ardından ise göçmen dayanışma hareketleri ve bu alanda çalışan aÄŸlardan ikisi Halkların Köprüsü DerneÄŸi ve Kapılar Dayanışma ele alınacak. Devamı için tıklayınız. | | Gıdanın Müşterekler Siyaseti â€" Umut Kocagöz |  1. Gıdanın MüşterekliÄŸi ve Gıda Sistemi
Canlıların yaÅŸamsal faaliyetinin temelinde yatan beslenme, günümüz dünyasında "gıda sorunu" olarak karşımıza çıkıyor. Tarih boyunca yeterlilik, sürdürülebilirlik, kitlesel açlıklar ve kırımlar üzerinden ÅŸekillenen ve tanımlanan gıda sorunu, insanların kurduÄŸu medeniyetlerin sonuncusu olan kapitalist dünyada, bu dünya gibi geliÅŸmiÅŸ eÅŸitsizliklerin ve adaletsizliklerin de yeniden üretilmesinde önemli bir pay teÅŸkil ediyor. Gıda, günümüzde çok çeÅŸitli biçimlerde konuÅŸulan bir meseledir: Tarımsal üretimden toprak sorununa, market raflarındaki ürünlerden sofraya, paketlemeden etiketlemeye ve sertifikalandırmaya, bir çok mesele, "gıda" baÅŸlığı altında konuÅŸulmaktadır. Beslenmeyi en basit anlamıyla karnın doyması ve yaÅŸamsal fonksiyonların yerine getirilmesi olarak düşünmek eksik olacaktır. Canlıların saÄŸlığını koruyan ve onaran, onlara güç ve enerji veren bir faaliyet olarak beslenme yaÅŸam hakkının vazgeçilmez bir parçasıdır. Dolayısıyla, beslenme esasında saÄŸlıklı beslenmeyi, saÄŸlıklı beslenme de saÄŸlıklı gıdalar ile beslenmeyi beraberinde düşünmeyi zorunlu kılar. SaÄŸlıklı gıda, herkes için bir zorunluluk olarak tanımlandığında, gıdayı müşterek olarak düşünmenin imkânı ortaya çıkar. Ancak bu imkân ilk bakışta çok kolay belirmez. Nihayetinde üretim, iÅŸleme, dağıtım ve tüketim gibi devasa iliÅŸkiler çerçevesinde gerçekleÅŸen gıda hadisesi, içinde mülkiyet iliÅŸkilerini, metalaÅŸmayı, ticareti ve tüketimi barındırır. DiÄŸer yandan gıda kullanım deÄŸeri üzerinden belirlenir; besler, doyurur, tüketilir. Bu geniÅŸ kapsamda baktığımızda, gıdayı müşterekler çerçevesinde düşünebilmemizin ilk temel koÅŸulu onu yalnızca bir tüketim nesnesi olarak düşünmeyen, metalaÅŸma süreci boyunca kat edilen bütün iliÅŸkileri hesaba katan daha bütünlüklü bir kavrayışı zorunlu kılar (Akbulut, 2015). ÖnerdiÄŸimiz bu bakış açısında "gıda" olarak adlandırılan ÅŸey bir süreçtir. Toplumsal iliÅŸkiler içinde kurulan ve anlam kazanan bu süreci anlamak için, her tekil gıda ürünü arkasındaki toplumsal-politik iliÅŸkileri takip etmemiz gerekir. Gıdanın müşterekliÄŸini gıdayı bir süreç olarak tanımamızı saÄŸlayan iliÅŸkiler çerçevesinde ve bu iliÅŸkiler içerisinde yer alan (oluÅŸan) aktörler üzerinden düşünebiliriz. Dolayısıyla gıda, gıdanın üretim, iÅŸleme, dağıtım ve tüketim süreçlerini bir bütün olarak, yani bir gıda sistemi olarak düşünmemizi gerektirir. Gıda sistemini, yani gıda etrafında ortaya çıkan bütün iliÅŸkileri ve aktörleri sorunsallaÅŸtırmak bize gıdanın müşterekliÄŸini düşünme imkanı verecektir. Dahası, gıda sisteminde yaÅŸanan ÅŸirketleÅŸme ve metalaÅŸma iliÅŸkilerine karşı geliÅŸen müşterekleÅŸtirme pratiklerini yine bu baÄŸlamda görme ve anlama imkanımız bulunmaktadır. Devamı için tıklayınız. | | Suyun Müşterekler Siyaseti â€" ÖzdeÅŸ Özbay |  Müşterekler kavramı Garret Hardin'in 1968 yılında yazdığı "Müştereklerin Trajedisi" makalesinden 1990'lı yıllara kadar daha çok akademik bir tartışma olarak kaldı. Ancak 1980 yılında küresel çapta uygulanmaya baÅŸlanan neoliberal politikaların son derece 'trajik' olan sonuçlarının 1990'larda hissedilir olması özellikle su meselesi etrafında toplumsal hareketlerin ortaya çıkmasına neden oldu.
Neoliberal politikalar "baÅŸka bir alternatif yok" mottosu ile kamunun hantal ve kalitesiz hizmet sunduÄŸu anlayışına dayanarak uygulanıyordu. Buna karşı daha yenilikçi ve etkin olduÄŸu düşünülen özel ÅŸirketler ve piyasa uygulamaları, hizmet kalitesini arttırmanın tek yolu olarak anlatıldı. Özellikle su meselesinde bu anlayışın en net uygulamalarını yaÅŸadık. Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü ve IMF gibi uluslararası kuruluÅŸlar su hizmetlerinin ya doÄŸrudan özel iÅŸletmelere ya da kamu-özel iÅŸbirliÄŸine bırakılması politikalarını tüm dünyaya dayatıyordu. Bu uygulamaların yanı sıra göllerin, nehirlerin, yer altı sularının da kullanım hakları artan bir hızla ÅŸirketlere veriliyordu. Ancak kısa sürede bu giriÅŸimler baÅŸarısız oldu. Ortaya çıkan sosyal ve ekonomik sorunlar nedeniyle neoliberal su politikalarına karşı çıkan hareketlerin doÄŸması da gecikmedi. Müşterekler siyaseti de su hakkı mücadelelerinin yükseldiÄŸi dönemle eÅŸ zamanlı olarak neoliberal politikalara karşı yükseliÅŸteydi ve çoÄŸu kez bu iki mücadele iç içe geliÅŸti. Su hakkı, nasıl suyun metalaÅŸtırılmasına ve ticarileÅŸtirilmesine karşı suyu bir hak olarak görüyorsa, müşterekler siyaseti de hemen her alanda yaÅŸanan metalaÅŸtırmaya karşı su, toprak, denizler, ormanlar gibi ekolojik müştereklerin metalaÅŸtırılmaması için mücadele veriyordu. Bu hareket baÅŸlangıçta özel mülkiyetin alanı olmayan ekolojik varlıkların özel veya kamu eliyle çitlenmesine ve metalaÅŸtırılmasına karşı, bu ekolojik varlıkların herkesin müştereÄŸi olduÄŸu üzerinden ortaya çıktı. Ancak zamanla müşterekler siyasetinin alanı geniÅŸledi. Neoliberal politikaların hemen her alanda sosyal hizmetlere yönelik saldırılarına karşı eÄŸitim, saÄŸlık, ulaşım gibi kamusal hizmetlerin de toplumun bir müştereÄŸi olduÄŸu kabul görmeye baÅŸladı. Bunun yanı sıra kentlerde yaÅŸanan soylulaÅŸtırma ve kentsel dönüşüm uygulamalarına karşı kent müştereÄŸi hareketleri de ortaya çıktı. Su meselesi de hem ekolojik bir müşterek hem de kentlerde su hakkı mücadelesi olarak müşterekler siyasetinin önemli bir alanı olageldi. Bu kitaptaki çeÅŸitli makalelerde vurgulanmış olmasına raÄŸmen burada da bir kez daha müşterekler siyasetinin bir yanda piyasacı özel mülkiyet iliÅŸkilerini redderken bir yandan da bürokratik devlet mülkiyetini reddettiÄŸi hatırlatmak gerekiyor. Özellikle günümüzde neoliberal devletin kendisi ve yerel yönetimler bizzat bir ÅŸirket mantığıyla yönetildiÄŸi için müşterekler siyaseti devleti redderken bugüne kadar elde edilmiÅŸ sosyal hakların tırpanlanmasına karşı da mücadele ediyor. Ancak bu noktada kamunun ne ÅŸekilde müşterekler siyasetine dahil edileceÄŸi bir tartışma olarak var olmaya devam ediyor. Dolayısıyla su müştereÄŸi söz konusu olduÄŸunda su varlıklarının korunması kadar, su hakkı talebinin bir gereÄŸi olarak su hizmetlerinin de kamusal kaynaklarla saÄŸlanması müşterekler siyaseti açısından ufuk açıcı deneyimlere sahip. Su hakkı mücadeleleri Hindistan'dan Brezilya'ya kadar çok geniÅŸ bir coÄŸrafyaya yayılan bir mücadele alanı. Bu mücadelelerin en önemlilerini daha önce bir baÅŸka makalede anlatmaya çalışmıştım (Özbay, 2017). Bu makalede ise su hakkı mücadeleleri arasında suyu bir müşterek olarak tanıyan ve suyun müşterekliÄŸini toplumsal hareketlerin gündemine sokan iki önemli mücadeleye, Ä°talyan Su Hareketleri Forumu ve Cochabamba Su SavaÅŸları'na odaklanacağım. Ardından da toplumsal hareketlerin aÅŸağıdan mücadelesi sonucu suyu müşterek olarak tanıyan belediyecilik deneyimlerine yer vereceÄŸim. Devamı için tıklayınız. | | Barselona'da Müşterekler Deneyi â€" Luke Stobart |  2017 yılının Haziran ayında dört kıtadan gelen belediye baÅŸkanları, meclis üyeleri ve aktivistler yeni belediye politikaları üzerine ilk defa düzenlenen uluslararası zirveye katıldılar. Korkusuz Åžehirler (Fearless Cities) adlı etkinliÄŸin Barselona'da ve Barselona kent hükümetini (Belediye Yönetimi) yöneten hareketin aktivistlerinden oluÅŸan bir platform olan Müşterek Barselona (Barcelona en Comu- BeC) tarafından düzenlenmesi tesadüf deÄŸil. Gerçekten de Müşterekler[1] (Commons), neoliberalizme ve saÄŸcı popülizme alternatif arayanlar için bir referans noktası haline geldi. Bu durumun nedenleri hareketin kökenleri (Belediye BaÅŸkanı Ada Colau konut hareketi Ä°potekten Etkilenenler Platformu'nun (PAH) kamusal yüzüydü) ve platformun kurulmasından sadece birkaç ay sonra seçimleri kazanmış olmasıdır. Ayrıca platform, siyasetin daha katılımcı ve yenilikçi yollarla yapılabileceÄŸini de göstermiÅŸ oldu.
BaÅŸkanlık kazanıldıktan sonra çok sayıda pratik deÄŸiÅŸiklik yapıldı. Aşırı yükselen faturaları ödeyemeyenlerin elektriklerini kesen ÅŸirketlere yanıt olarak, Belediye Yönetimi[2] kamuya ait (ve sürdürülebilir) bir enerji yönetimi ÅŸirketi oluÅŸturdu. Kontrolden çıkan turizmin, kiraları çok sayıda kent sakininin ödeyemeyeceÄŸi kadar artırması sebebiyle Belediye Yönetimi bu güçlü sektörü denetim altına almaya karar verdi. Bu makale, bunun gibi olumlu deÄŸiÅŸikliklerin nasıl ortaya çıktığını ele almaktadır. Ancak aynı zamanda üç yıldır iktidarda olan Müşterek Barselona'nın sınırlılıklarını da dikkatle incelemektedir. Barselona'daki genel görüş â€"geniÅŸ bir toplumsal hareket yelpazesi adına sözcülerinin de dile getirdiÄŸi gibiâ€" bugüne kadarki dönüşümlerin eÅŸitsiz ve yavaÅŸ olduÄŸu ÅŸeklindedir.[3] Sonuç olarak, projeye olan ilgi (ve katılım) azalmıştır. Müşterekler deneyi üzerine yapılacak ciddi bir deÄŸerlendirme, bunun neden böyle olduÄŸunu inceleyip açığa çıkarmalıdır ki burada yapılmaya çalışılan da aynen budur. Colau, diÄŸer belediye baÅŸkanlarının muhafazakâr Ä°spanyol hükümetini daha fazla mülteciyi kabul etmeye zorlamasını saÄŸladı. Kamu ihaleleri artık, 'sosyal ekonomiye' ait olan, kooperatifler dahil daha iyi çalışma koÅŸulları sunan veya daha fazla sayıda kadın ve engelli çalışanı istihdam eden firmaları destekliyor (Blanco, Salazar ve Bianchi, 2017). Belediyenin mevcut olanakları, öz-yönetimli sosyal ve kültürel projeler için çeÅŸitli topluluklara tahsis ediliyor (Junqué ve Shea-Baird, 2018: 145). Kadınlara yönelik hizmetler belediyeleÅŸtirildi ve tüm diÄŸer politikaların kadınlar üzerindeki spesifik etkileri de inceleniyor (Pérez, 2018: 36). Özellikle gelecekte, belediye meclisinde (belirli bir sayıda imza topladıktan sonra) yasa teklifleri sunabilmeleri için kent sakinleri ve diÄŸer derneklere yönelik mekanizmalar geliÅŸtiriliyor. Bu tür mekanizmalar sayesinde Müşterek Barselona, neoliberalizmi farklı derecelerden otoriter biçimlerini tek seçenek olarak sunan mevcut politik sistemin dışında baÅŸka pratik alternatiflerin de söz konusu olduÄŸunu gösteriyor. Bu yazı ilk olarak toplumsal hareketlerin projeyi nasıl mümkün kıldığını belirliyor. Daha sonra ise geliÅŸimini etkileyen teorilere odaklanıyor. Ardından, Müşterek Barselona'nın nasıl organize olduÄŸuna ve -konut ve turizm alanındaki önemli meselelere odaklanarakâ€" uygulamalarını nasıl analiz ettiÄŸine dair kısa bir tarihçe ve açıklama sunacağım. Son olarak da, hareketlerle ve kurumlarla mevcut iliÅŸkilerinin nasıl karışık sonuçlara yol açtığını ve baÅŸka türden politik stratejilere ihtiyaç olup olmadığını sorgulayacağım. Devamı için tıklayınız. |        |
